Cụ tổ bên ngoại của Trừng(1), người họ Phạm, húy(2) là Bân, có nghề y gia truyền, giữ chức Thái y lệnh(3) để phụng sự Trần Anh Vương(4).
Ngài thường đem hết của cải trong nhà ra mua các loại thuốc tốt và tích trữ thóc gạo. Gặp kẻ tật bệnh cơ khổ, Ngài cho ở nhà mình, cấp cơm cháo, chữa trị. Dẫu bệnh có dầm dề máu mủ, Ngài cũng không hề né tránh. Bệnh nhân đến chữa tới khi khỏe mạnh rồi đi. Cứ như vậy, trên giường không lúc nào vắng người.
Bỗng liền năm đói kém, dịch bệnh nổi lên, Ngài lại dựng thêm nhà cho những kẻ khốn cùng đói khát và bệnh tật đến ở, cứu sống hơn ngàn người. Ngài được người đương thời trọng vọng.
Một lần, có người đến gõ cửa, mời gấp:
- Nhà có người đàn bà, bỗng nhiên nguy kịch, máu chảy như xối, mặt mày xanh lét.
Nghe vậy, Ngài theo người đó đi ngay. Nhưng ra tới cửa thì gặp sứ giả do Vương sai tới, bảo rằng:
- Trong cung có bậc quý nhân bị sốt, Vương triệu đến khám.
Ngài nói:
- Bệnh đó không gấp. Nay mệnh sống của người nhà người này chỉ ở trong khoảnh khắc. Tôi hãy cứu họ trước, lát nữa sẽ đến vương phủ.
Quan Trung Sứ tức giận nói:
- Phận làm tôi, sao được như vậy? Ông định cứu tính mạng người ta mà không cứu tính mạng mình chăng?
Ngài đáp:
- Tôi có mắc tội, cũng không biết làm thế nào. Nếu người kia không được cứu, sẽ chết trong khoảnh khắc, chẳng biết trông vào đâu. Tính mệnh của tiểu thần còn trông cậy vào chúa thượng, may ra thoát. Tội tôi xin chịu.
Nói rồi, đi cứu người kia. Họ quả được cứu sống. Lát sau, Ngài đến yết kiến, Vương quở trách. Ngài bỏ mũ ra, tạ tội, bày rõ lòng thành của mình. Vương mừng nói:
- Ngươi thật là bậc lương y chân chính, đã giỏi về nghề nghiệp lại có lòng nhân đức, thương xót đám con đỏ của ta, thật xứng với lòng ta mong mỏi.
Về sau, con cháu của Ngài làm quan lương y đến hàm ngũ phẩm, tứ phẩm có tới hai ba vị. Người đời đều khen ngợi không để sa sút nghiệp nhà.
(Theo "Nam ông Mộng Lục")
Chú thích: (1) Trừng tức Hồ Nguyên Trừng (1374 - 1446), con trưởng của Hồ Quý Ly, làm quan dưới triều nhà Hồ. Nam ông mộng lục là tác phẩm Hồ Nguyên Trừng viết.
(2) Húy: ở đây là tên của người đã chết, thường kiêng không nói đến.
(3) Gia truyền: truyền từ đời này sang đời khác trong phạm vi gia đình.
(4) Thái y lệnh: Chức quan trông coi việc chữa bệnh trong cung vua.
(5) Trần Anh Vương: tức Trần Anh Tông, làm vua từ năm 1293 đến năm 1314.
Lời bình:
Đọc truyện "Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng" tôi nhớ đến lời thề của Hi - pô - cờ - rát - vị lương y nổi tiếng người Hi Lạp thời cổ đại "Tôi không lấy tiền thù lao quá đáng và sẽ chăm sóc miễn phí cho người nghèo". Câu nói nổi tiếng đó đã được nhiều trường Đại học y khoa trên thế giới lấy làm lời thề tuyên thệ của sinh viên khi tốt nghiệp. Còn ở nước ta có nhiều tấm gương về các danh y nổi tiếng mà danh tiếng của họ được người đời truyền tụng, ngợi ca bởi tài năng và đức độ như danh y Tuệ Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ông, Nguyễn Đình Chiểu, Thái Y Lệnh Phạm Bân.... Tiếng thơm của họ là niềm tự hào của ngành y tế nước nhà.
Câu chuyện về tấm lòng nhân đức của Vị Thái y lệnh Phạm Bân thật cảm động: "Ngài không chỉ chữa bệnh cứu người mà còn đem hết của cải trong nhà ra mua các loại thuốc tốt và tích trữ thóc gạo để cấp cơm cháo, chữa trị bệnh cho người nghèo". Nhưng câu chuyện không dừng lại ở đấy mà còn được đẩy lên thử thách cao hơn, gay gắt hơn khi Thái y lệnh đứng giữa hai người bệnh: một bên là người đàn bà bình dân máu chảy như xối, rất nguy kịch và một bên là lệnh của vua triệu vào chữa cho bậc quý nhân bị sốt.
Thái y lệnh đã chọn người bệnh nặng, nguy kịch cứu trước. Quan Trung Sứ muốn buộc Thái y lệnh phải nghe lời đã đem tính mạng của ông ra đe dọa: "Phận làm tôi sao được như vậy? Ông định cứu tính mạng người ta mà không cứu tính mạng mình chăng?" nếu một người ích kỉ, tầm thường sẽ chọn chữa bệnh cho bậc quý nhân trước để được hưởng lợi. Nhưng Thái y lệnh đã bất chấp cả tính mạng mình đang bị đe dọa để đi cứu cho người bình dân bị bệnh nặng trước.
Quả là một vị lương y chân chính không sợ cường quyền.
Khi hiểu rõ lí do, vua không những không xử phạt mà còn khen ngợi Thái y là người có nhân đức, biết thương xót dân lành. Thật là một ông vua sáng.
Kết thúc truyện thật có hậu: Về sau, con cháu của Ngài làm quan lương y đến hàm ngũ phẩm, tứ phẩm. Quả là đức độ của Thái Y Lệnh đã để lại phúc cho con cháu.
Đọc câu chuyện nhỏ này mỗi thầy thuốc chúng ta hôm nay có suy nghĩ gì về trách nhiệm của mình?
